Rusiya-Ukrayna danışıqlarında hər şey aşkardır| 4-cü raund “Pax Russica”ya xidmət edir (II HİSSƏ)

Rusiya-Ukrayna “sülh” danışıqları martın 14-dən videokonfrans vasitəsilə təcili və məxfilik şəraitində keçirilir. Çoxsaylı, ixtisaslaşmış işçi qrupları və məşvərətçi qruplar gündəlik olaraq onlayn olaraq görüşür və plenar iclasların martın 21-dən etibarən bazar ertəsi keçirilməsi planlaşdırılır. Martın 21-də, Rusiyanın Ukraynanın daxili ərazisinə müdaxiləsinin 26-cı günündə Kiyev nümayəndələri Ukraynada gözləntilərin idarə edilməsi yolu ilə bu prosesə qısamüddətli nəzər salmağa imkan verdilər.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski fevralın 25-də, müharibənin ikinci günündə Moskvadan birbaşa atəşkəs və danışıqlar tələb etmişdi. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukrayna qüvvələri silahı yerə qoymayana qədər atəşkəsdən imtina etsə də, o, dərhal Zelenskinin nümayəndələri ilə danışıqlara başlamağa razılaşdı. Daimi onlayn sessiyaya keçməzdən əvvəl üç ilkin raund üzbəüz keçirildi. Kiyev özünü qeyd-şərtsiz danışıqlar aparmağa məcbur edir: atəşkəs olmadan və Rusiya qüvvələrinin yeni işğal olunmuş Ukrayna ərazilərindən geri çəkilmədən.

Rusiyanın özünün siyasi məqsədləri bu danışıqların gündəliyini əvvəlcədən müəyyən edib. Bu, Rusiyanın hərbi təşəbbüsü üstün atəş gücü ilə saxlamasının, müharibənin hər keçən günü Ukraynanın infrastrukturunu və iqtisadiyyatını məhv etməsinin, əlavə Ukrayna ərazilərini ələ keçirməsinin qaçılmaz nəticəsidir. Bu, həm də Kiyevin Qərb tərəfdaşlarının Ukrayna ordusuna hərbi texnikanı çox az və çox gec çatdırmasının nəticəsidir. Prezident Zelenskinin və onun prezident aparatının köməkçilərinin bəyanatları demək olar ki, hər gün Kiyevin Rusiya ilə “sülh” bağlamağa tələsdiyini vurğulayır.

Kiyev rəsmiləri Rusiya ilə bu danışıqları “dialoq” adlandırırlar. Ukrayna nümayəndə heyətinin əsas ictimai siması Mixaylo Podolyakın sözlərinə görə, “müxtəlif ölkələrin siyasi məsləhətçiləri bu dialoqda əsas [Ukrayna] nümayəndə heyəti ilə yanaşı məsləhətçi kimi çalışırlar”. Bundan əlavə, Podolyakın sözlərinə görə, Ukrayna nümayəndə heyətinə hüquqi məsələlər və Ukraynanın daxili siyasəti üzrə ixtisaslaşmış məsləhətçi qruplar kömək edir. Daxili siyasət üzrə məsləhətçilər “Ukrayna cəmiyyətinin [bu danışıqların] nəticəsini nə dərəcədə qəbul edəcəyini təhlil edirlər”. Rusiya və Ukrayna tərəfləri hazırda hazırladıqları çərçivə sənədinin xüsusiyyətlərini açıqlamamağa razılaşıblar.

Prezident Zelenski ayrı-ayrı müsahibələrində Podolyakın sözlərini təsdiqləyir və deyir ki, son nəticə Ukrayna cəmiyyətinə “təqdim edilməlidir”. Eyni gündə bir çox Avropa ictimai televiziya kanalına müsahibə verən Zelenski deyib ki, Rusiya ilə yeni nizamlanma Ukrayna konstitusiyasına dəyişikliklər tələb edir və o, prezident kimi bu dəyişiklikləri xalq referendumuna təqdim edəcək.

Normandiya və Minsk Təmas Qrupu proseslərindən (2014-cü ildən 2022-ci ilin əvvəlinə qədər) fərqli olaraq, hazırkı danışıqlar heç bir üçüncü tərəfin vasitəçiliyi ilə deyil, ciddi şəkildə ikitərəfli xarakter daşıyır. Qərb hökumətləri və hətta Rusiyanın razı olduğu Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) da istisnalıq təşkil edir. Bir sıra beynəlxalq dövlət xadimləri (Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, İsrailin Baş naziri Naftali Bennett, İsveçrə Konfederasiyasının Prezidenti İqnazio Kassis, Almaniyanın keçmiş kansleri və Putinin dostu Gerhard Şröder və başqaları) Rusiya-Ukrayna görüşlərinə vasitəçilik etmək, yumşaltmaq və ya ev sahibliyi etmək üçün şəxsi xidmətlərini təklif ediblər. Prezident Putin isə bütün bu təklifləri (Türkiyə istisna olmaqla) rədd edib. Moskva israr, Kiyev isə qəbul edir ki, bu danışıqlar yalnız Rusiya və Ukrayna prezidentlərinin təyin etdiyi nümayəndə heyətlərinin işidir.

İkitərəfli, qeyri-şəffaf kanal Rusiyanın sui-istifadə etməsi üçün hazırlanıb. Kiyevin nümayəndə heyəti Ukrayna və ya beynəlxalq ictimaiyyəti bu kanalda baş verənlər barədə məlumatlandırmaq vəzifəsinə sahib deyil. Onun yüksək vəzifəli şəxslərinin beynəlxalq münasibətlərdə peşəkar təcrübəsi və ya bu sahədə əvvəlki təcrübəsi yoxdur. Andrey Yermakın rəhbərlik etdiyi prezident aparatı bu danışıqlarda Ukrayna tərəfində aparıcı qurumdur və o, institusional səlahiyyətlərə deyil, şəxsi nəzarətə üstünlük verir.

Xarici işlər naziri Dmitri Kuleba martın 10-da Türkiyədə rusiyalı həmkarı Sergey Lavrovla ayrı-ayrılıqda görüşüb və paralel kanal qurmağa cəhd edib. Lavrov gələcəkdə belə bir kanalda humanitar məsələlərin (məsələn, yardım dəhlizlərinin) müzakirəsinin nəzəri imkanları ilə razılaşsa da, hər hansı siyasi müzakirələri istisna etdi. Bu müzakirələr yalnız mövcud trasda prezident tərəfindən təyin olunmuş nümayəndə heyətləri üçün nəzərdə tutulub.

Vladimir Medinski Rusiya nümayəndə heyətinin rəhbəridir və Dmitri Kozakı Ukrayna ilə əsas müzakirəçi kimi əvəz edir. Hər ikisi imperiya xidmətində olan ruslaşmış ukraynalıdır. Kozak hazırda Rusiyanın “müstəqil” kimi tanıdığı və Ukraynadan ayrı idarə olunan qondarma Donetsk və Luqansk “xalq respublikalarına” nəzarət edir. Keçmiş mədəniyyət naziri (2012-2020) və hazırda 2020-ci ildən prezident Putinin köməkçisi olan Medinski Rusiyanın “yaddaş müharibələri” ilə mübarizə aparan “tarixi maarifləndirmə” (tarixin rəsmi versiyasının populyarlaşdırılması) və hərbi tarix üzrə Rusiyanın dövlət komissiyalarına sədrlik edir. Ukrayna Putinin Rusiya tarixi konsepsiyasında ön və mərkəz yeri tutur. Medinski hər hansı Rusiya-Ukrayna “sülh” həllinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi Ukraynada Rusiyanın mədəni təsirinin bərpasına təkan verəcəyinə əmindir.

Prezident Zelenski və onun ofisi dərhal atəşkəs və Rusiya qoşunlarının Ukraynadan çıxarılmasının Kiyevin əsas prioritetləri olduğunu elan edərək bu danışıqlara daxil oldu. Zelenskinin komandası, şübhəsiz ki, Rusiyanın əksər siyasi tələblərinə müqavimət göstərməkdə qərarlıdır. Lakin onlar Rusiyanın münaqişənin həlli prosesində mərhələlərin ardıcıllığı ilə bağlı taktikasına qarşı çıxıblar. Bu ardıcıllıqla Rusiya qüvvələrinin ölkə ərazisindən çıxarılmasının ilkin şərti kimi ilk növbədə Rusiyanın siyasi şərtlərinin yerinə yetirilməsi durur. Belə ardıcıllıq 2014-cü ildən 2020-ci ilə qədər Minsk “müqavilələri”ndə Rusiyanın Ukraynaya qarşı oyun kitabı idi. Bu, həm də 1992-ci ildən bu günə qədər Rusiyanın Moldovaya qarşı Dnestryanı münaqişəsi ilə bağlı dərs kitabıdır. Rusiya hazırkı danışıqlarda Ukraynaya qarşı eyni taktikanı tətbiq etməkdə davam edir.

Danışıqlardan iki həftə sonra Zelenskinin komandası bu vəziyyəti etiraf etmiş kimi görünürdü. Podolyak Polşa mətbuatına müsahibəsində, həmçinin Ukrayna prezidentinin saytında dərc olunan müsahibəsində deyib: “Dərhal atəşkəs və Rusiya qüvvələrinin Ukrayna ərazisindən dərhal çıxarılması sülh sazişinin əsas aspektlərindən biridir... Təəssüf ki, proses bizim istədiyimiz qədər sürətli deyil...Bu müqaviləni imzaladıqdan sonra Rusiyanın öz silahlı qüvvələrini Ukrayna ərazisindən dərhal çıxarmağa başlamaqdan başqa çarəsi qalmayacaq...Ukrayna Rusiya qoşunlarının çıxarılması üçün konkret planı ətraflı açıqlamaq istəyir. Qoşunlar, bunu qanuni olaraq yoxlayın və beynəlxalq tərəfdaşların dəstəyini qazanın”.

Podolyakın “Rusiyanın başqa seçimi olmayacaq” ifadəsi beynəlxalq hüquqa sərsəm istinaddan başqa heç nəyə əsaslanmır. Bu açıqlamalar göstərir ki, Ukrayna prezident aparatı Rusiyanın genişmiqyaslı müharibəsinin təzyiqi altında Moskvanın müəyyən etdiyi ardıcıllıq taktikası ilə gedir, yəni ilk növbədə Ukraynanın siyasi iradəsi olmalıdır, daha sonra isə Rusiyanın hərbi hissəsi çıxarılmalıdır.

Normandiya və Minsk proseslərinin uzun dastanında (2014-2021) Ukrayna Rusiyanın ölkə konstitusiyasına dəyişiklik tələblərinə uğurla müqavimət göstərdi. Lakin hazırda Zelenskinin komandası bu cür dəyişiklikləri qəbul etməyi və cəmiyyətə “təqdim etmləyi” düşünür. Rusiyada siyasi transformasiyaya ilham verən Ukrayna demokratiyası əvəzinə, Rusiya indi Ukraynaya siyasi dəyişikliklər tətbiq etmək fikrindədir.

Görünür, Rusiya Kiyevi iqtisadi və hərbi cəhətdən tükəndirənə qədər müharibəni davam etdirmək və yeni işğal olunmuş Ukrayna ərazilərini kozır kimi saxlamaq niyyətindədir. Kreml bu məqamda Kiyevdən Rusiyanın siyasi məqsədlərinə ən azı əsas mənada cavab verməsini gözləyəcək. Bunlar qəbul olunarsa, Ukraynanın suverenliyini ciddi şəkildə məhdudlaşdıracaq, onun təhlükəsizliyini həmişəlik təhlükə altına salacaq və Ukrayna daxilində 30 illik milli dövlət quruculuğu səylərini geri çevirəcək.

Kiyevin Qərb tərəfdaşları hələ də Ukrayna ordusunu Rusiya qüvvələrini yeni işğal olunmuş ərazilərdən çıxarmaq üçün lazım olan avadanlıqla təmin etməklə belə nəticənin qarşısını ala bilərlər. Bunu etməmək Rusiyaya uzun müddət Ukrayna və Ukraynanın yaxınlığında yerləşən NATO üzvü olan ölkələr üzərində güclü təsir rıçaqlarından istifadə etməyə imkan verəcək.